اختلالات هیجانی - رفتاری ( EMOTIONAL AND BEHAVIORAL DISORDER) چیست؟

اختلال هیجانی رفتاری یک ناتوانی هیجانی است که با موارد زیر مشخص می‌شود:

  1. ناتوانی در ایجاد یا حفظ روابط بین فردی رضایت بخش با همسالان و یا معلمان. برای کودکان در سن پیش دبستانی ، این خدمات شامل سایر مراقبان یا والدین نیز می شود.
  2. ناتوانی در یادگیری که ناشی از  عوامل هوشی، حسی یا بهداشتی نباشد.
  3. نوع رفتار یا احساس نامناسب، ناسازگار یا مزمن در شرایط عادی
  4. خلق و خوی فراگیر ناراحتی یا افسردگی را نشان می‌دهد.
  5. تمایل به بروز علائم جسمانی از قبیل درد، ترس‌های مرضی از اشخاص یا مشکلات مدرسه‌ای

انواع اختلالات عاطفی و رفتاری کدامند؟

  • اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه
  • اختلالات اضطرابی
  • اختلالات افسردگی
  • اختلال دو قطبی
  • ناتوانی یادگیری
  • اختلالات ایذایی، کنترل تکانه و سلوک
  • اختلال وسواس- اجباری

دوره‌ی آفلاین تربیت درمانگر اختلال ویژه یادگیری (مقدماتی)


هوشبهر دانش آموزان با اختلالات هیجانی - رفتاری

متخصصین اختلالات هیجانی- رفتاری به طور معمول تصور می کردند که دانش‌آموزان با چنین اختلالات در محدوده طبیعی هوش قرار دارند - یعنی یک انحراف استاندارد بالاتر یا پایین‌تر از میانگین آزمون‌های هوشی. 

اگر ضریب هوشی به زیر 70 برسد، دانش آموز ممکن است کم‌توان‌ذهنی باشد، حتی اگر مشکلات رفتاری یک دلواپسی عمده باشد. 

با این حال، گاهی اوقات، دانش‌آموزانی که هوشبهر آنها در محدوده ناتوانی قرار می‌گیرد دارای اختلالات هیجانی- رفتاری یا ناتوانی یادگیری هستند تا اینکه بخواهیم آنها را کم توان ذهنی تشخیص دهیم با این فرض که اختلالات حسی یا ادراکی مانع از انجام آنها در توانایی‌های واقعی خود در آزمون‌های هوش می‌شود. (هالاهان و همکاران،2015).

متوسط هوشبهر اکثر دانش‌­آموزان با اختلالات هیجانی- رفتاری با پراکندگی از سطوح کم توان ذهنی تا تیزهوش، در دامنه هوشی 85-100 (متوسط پایین) است.

منحنی استاندارد برای اکثر دانش‌آموزان با اختلالات هیجانی-رفتاری میانگین هوشبهر حدود 90 تا 95 را نشان می‌دهد. اگر این توزیع فرضی از هوش صحیح باشد، پس می‌توان انتظار فراوانی بیش از حد معمول افت تحصیلی و مشکلات اجتماعی برای این دانش آموزان را داشت.

پیامدهای هوشبهر پایین

پژوهش­‌ها به وضوح نشان می‌دهد که دانش آموزان با اختلالات هیجانی-رفتاری از هوشبهر پایین‌تر از متوسط برخوردار هستند و دانش آموزان با ناتوانی شدید نیز دارای هوشبهر پایین هستند و نوسان شدید در نیمرخ هوشی آنها مشاهده نمی‌گردد. با این حال، ارتباط بین هوش و سطح اختلال، یک رابطه عِلّی نیست و نمی‌توان همیشه پیشرفت و سازگاری اجتماعی دانش آموزان با اختلالات هیجانی-رفتاری را با هوشبهر پیش‌بینی کرد. 

ارزیابی هوشی به طور تقریبی می‌تواند در تشخیص اختلالات هیجانی-رفتاری موثر باشد. از این رو، سنجش جامع شخصیتی و شناختی در فرایند غربالگری، تشخیص و شناسایی دانش آموزان با اختلالات هیجانی-رفتاری حائز اهمیت است. 

دوره‌ی آفلاین آموزش آزمون‌های شناختی

پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان با اختلالات هیجانی-رفتاری

پیشرفت تحصیلی دانش آموزان با اختلالت هیجانی-رفتاری و نوجوانان بزهکار سالهاست که مورد پژوهش قرار گرفته است. در مجموع پژوهش‌ها به این نتیجه می‌رسد که اکثر این دانش‌آموزان از نظر تحصیلی، اُفت دارند، حتی سن ذهنی آنها را نیز در نظر می‌گیرند، که به طور معمول کمی از همسن‌هایشان سن ذهنی پایین‌تری دارند. 

اگر چه برخی از دانش آموزان با اختلالات هیجانی-رفتاری در سطح سن ذهنی خودشان هستند و تعداد کمی از آنها از نظر علمی در سطح عالی هستند.

پیامدهای اُفت تحصیلی

افت تحصیلی و مشکلات رفتاری دست به دست هم می‌دهند؛ هر دو در عوامل خطرزا فردی با هم مرتبط هستند (لین و منزینس،2010). در بیشتر مواقع مشخص نیست که اختلالات رفتاری باعث افت تحصیلی می‌شود یا بلعکس. گاهی اوقات ممکن است وزن شواهد در یک طرف قضیه بیش از طرف دیگر باشد، اما در اکثر موارد این رابطه جامعیت دارد. 

اختلالات رفتاری ظاهراً پیشرفت تحصیلی را محتمل می‌داند و عدم موفقیت، عواقب اجتماعی ایجاد می‌کند که احتمالاً منجر به رفتار نامناسب پرورش می‌شود. 

کافمن (2014) و نلسون (2010) معتقدند که اختلالات هیجانی-رفتاری منجر به عواقب اجتماعی پشیمان کننده در دانش‌آموزان می‌گردد و این زنگ خطری است که باید مسئولین در ارتباط با حوزه‌های آموزش و پرورش و خانواده‌ها بدان آگاه باشند و از آن پیشگیری نمایند. 

ابزارهای مطرح سنجش اختلالات هیجانی-رفتاری:


حتما بخوانید: هر آنچه باید در مورد نسخه سوم پرسشنامه شخصیتی چندوجهی مینه سوتا (MMPI-3) بدانید.

پیش بینی رفتاری از لحاظ شکست و موفقیت تحصیلی

 موفقیت و عدم موفقیت در مدرسه با ویژگی‌های مختلف تحصیلی و اجتماعی ارتباط دارد.

دانش آموزانی که از موفقیت کم برخوردارند و از نظر اجتماعی ناموفق هستند تمایل به نمایش اینگونه رفتارها دارند:

  • رفتاری که نیاز به مداخله یا کنترل معلم دارد: مانند اذیت کردن، آزار دادن یا دخالت در کار دیگران
  • وابستگی به معلم برای انجام تکالیف
  • مشکل توجه و تمرکز
  • آشفتگی در عملکرد تحت فشار
  • شلختگی و تکانشگری
  • اعتماد به نفس پایین 

از طرف دیگر دانش آموزان با موفقیت بالا و محبوب تمایل دارند:

  • با معلم در ارتباط باشند، از جمله گفتگوی دوستانه قبل و بعد از کلاس و پاسخگویی در کلاس
  • تعامل کلامی مناسب، پرسیدن سوالات مرتبط، داوطلب شدن و شرکت در بحث‌های کلاسی
  • انجام بیش از حداقل کار مورد نیاز کلاسی، دنبال کردن و تسلط بر تمام جزئیات
  • ابتکار و توانایی استدلال، سرعت درک مفاهیم جدید و بکارگیری آنها
  • حساسیت نسبت به احساسات دیگران

مدرسه ، مانند خانواده و عوامل بیولوژیکی، جدا از عوامل دیگر عمل نمی‌کند. با این حال، ما می‌توانیم شرایط کلاس و واکنش‌های معلم را در برابر رفتار دانش‌آموز شناسایی کنیم تا احتمال بروز  مشکلات هیجانی یا رفتاری را کاهش دهد.

نقش مدرسه در مشکلات رفتاری و افت تحصیلی دانش‌آموزان

مدرسه ممکن است به یک یا چند روش زیر منجر به بی نظمی در رفتار و افت تحصیلی شود:

  • عدم حساسیت به فردیت دانش آموزان
  •  انتظارات نامناسب از دانش آموزان
  • مدیریت ناسازگار رفتار
  • آموزش مهارت‌های غیرکاربردی و بی‌ربط
  • آموزش بی‌اثر در مهارت‌های انتقادی
  • تقویت رفتارهای خطرناک
  • مدل‌های نامطلوب رفتار مدرسه
  • کلاس­‌های شلوغ و توام با پرخاشگری 


فرآیند سنجش و درمان اختلالات هیجانی و رفتاری توسط تیم متخصص روانشناسی سایتیما صورت می‌گیرد. برای آشنایی و دریافت این خدمات   اینجا  را کلیک کنید.


نویسنده: دکتر علی هاشمی | روانشناس کودک و نوجوان
درمانگر اختلالات هیجانی و رفتاری