تفاوت بین روانپزشک، روانشناس و مشاور چیست؟

در دنیای روانشناسی و سلامت روان، حرفه‌های مختلفی وجود دارند که افراد به اشتباه آنها را یکی می‌دانند، اما هر کدام تخصص‌های مختلف و مسئولیت‌های متفاوتی دارند. در این مقاله به بررسی تفاوت روانپزشک، روانشناس و مشاور خواهیم پرداخت و هر کدام از این حرفه‌ها را به طور مفصل توضیح می‌دهیم. همچنین شباهت‌ها و تفاوت‌های آنها را با هم مقایسه خواهیم کرد.

روانپزشک کیست؟

روانپزشک، پزشکی است که در تشخیص، درمان و پیشگیری از اختلالات روانی و عاطفی تخصص دارد. روانپزشکان ابتدا مدرک پزشکی عمومی (M.D یا D.O) خود را دریافت می‌کنند و پس از آن دوره‌های تخصصی روانپزشکی را می‌گذرانند. آنها قادر به تشخیص بیماری‌های روانی و تجویز دارو هستند، و به ویژه در درمان اختلالاتی که با عدم تعادل‌های شیمیایی در مغز همراه است، مهارت دارند.

روانپزشکان می‌توانند بیماران را به روان‌درمانی هدایت کنند و همچنین در موارد شدید، بستری شدن در بیمارستان روانی را توصیه کنند.

این حرفه شامل زیرشاخه‌های مختلفی مانند روانپزشکی کودک و نوجوان، روانپزشکی سالمندان، روانپزشکی قانونی، و روانپزشکی اعتیاد است که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

زیرشاخه‌های روانپزشکی

روانپزشکان به عنوان پزشکانی که تخصص در حوزه سلامت روان دارند، از روش‌های دارودرمانی و سایر رویکردهای پزشکی برای درمان بیماران استفاده می‌کنند. در ادامه، مهم‌ترین زیرشاخه‌های روانپزشکی توضیح داده شده‌اند:

روانپزشکی عمومی (بالینی)

این شاخه از روانپزشکی به تشخیص و درمان عمومی اختلالات روانی در افراد بزرگسال می‌پردازد. روانپزشکان عمومی با اختلالات رایجی مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات دوقطبی، اسکیزوفرنی، و اختلالات شخصیت سر و کار دارند. در این شاخه از ترکیب داروها و روان‌درمانی استفاده می‌شود.

روانپزشکی کودک و نوجوان

روانپزشکی کودک و نوجوان به ارزیابی و درمان مشکلات روانی و رفتاری در کودکان و نوجوانان اختصاص دارد. این شاخه شامل تشخیص و درمان اختلالات مانند بیش‌فعالی (ADHD)، اختلالات یادگیری، اختلالات اضطرابی در کودکان، و مشکلات عاطفی نوجوانان می‌شود. روانپزشکان کودک و نوجوان با همکاری والدین و مدارس به بهبود وضعیت کودکان کمک می‌کنند.

روانپزشکی سالمندان

روانپزشکی سالمندان یا جرونتولوژی روانی به درمان مشکلات روانی و عاطفی افراد مسن می‌پردازد. در این شاخه به مشکلاتی مانند زوال عقل (دمانس)، آلزایمر، افسردگی در سالمندان، و سایر اختلالات روانی مرتبط با پیری توجه می‌شود. 

روانپزشکان سالمندان از روش‌های دارودرمانی و همچنین حمایت‌های روانی-اجتماعی برای کمک به بهبود کیفیت زندگی سالمندان استفاده می‌کنند.

روانپزشکی قانونی (حقوقی)

روانپزشکی قانونی به کاربرد اصول روانپزشکی در موضوعات قضایی و قانونی می‌پردازد. روانپزشکان این شاخه به ارزیابی سلامت روان متهمان، تعیین صلاحیت روانی برای محاکمه، و ارائه نظرهای تخصصی در دادگاه‌ها می‌پردازند. همچنین ممکن است به بررسی وضعیت روانی قربانیان جرایم بپردازند.

روانپزشکی اعتیاد

روانپزشکی اعتیاد به تشخیص و درمان اختلالات مرتبط با سوء مصرف مواد مخدر و الکل می‌پردازد. روانپزشکان اعتیاد به افرادی که دچار وابستگی به مواد مخدر یا الکل هستند، کمک می‌کنند و از روش‌های دارودرمانی، روان‌درمانی و برنامه‌های توان‌بخشی برای کمک به ترک و بهبودی استفاده می‌کنند.

روانپزشکی روان‌تنی (سایکوسوماتیک)

این شاخه به بررسی و درمان مشکلات جسمانی که با عوامل روانی مرتبط هستند، می‌پردازد. در روانپزشکی روان‌تنی، به این مسئله پرداخته می‌شود که چگونه عوامل روانی مانند استرس یا اضطراب می‌توانند علائم جسمانی ایجاد کنند یا بیماری‌های جسمانی را تشدید کنند. روانپزشکان این شاخه در درمان بیماری‌های مزمنی که تحت تأثیر عوامل روانی قرار دارند، تخصص دارند.

نورولوژی روانپزشکی (عصب‌روانپزشکی)

این شاخه به ارتباط بین اختلالات عصبی و روانپزشکی می‌پردازد و به درمان بیمارانی که همزمان از اختلالات عصبی و روانی رنج می‌برند، مانند صرع، پارکینسون و ضربه‌های مغزی، مشغول است. روانپزشکان این شاخه به مطالعه تأثیرات مغزی بر رفتار و شناخت افراد توجه دارند.

روانپزشکی بحران و اورژانس

روانپزشکی بحران به ارزیابی و مدیریت افراد در شرایط بحرانی و اورژانسی روانی می‌پردازد. این شامل مواردی مانند افکار خودکشی، روان‌پریشی حاد، و حملات پانیک است. روانپزشکان بحران به سرعت مداخله می‌کنند تا وضعیت روانی بیمار را تثبیت کرده و به درمان‌های طولانی‌مدت هدایت کنند.

روانپزشکی بین‌المللی و فراملیتی

روانپزشکی بین‌المللی به بررسی و مدیریت اختلالات روانی در جوامع مختلف و تحت تأثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی می‌پردازد. این شاخه به نیازهای روانی افرادی که در مناطق جنگ‌زده، مهاجران، یا افراد درگیر با بحران‌های اجتماعی زندگی می‌کنند، توجه دارد.

روانشناس کیست؟

روانشناس فردی است که در مطالعه رفتار، احساسات، و فرآیندهای ذهنی انسان تخصص دارد. 

برخلاف روانپزشکان، روانشناسان مدرک پزشکی ندارند و نمی‌توانند دارو تجویز کنند، اما در حوزه‌های روان‌درمانی و ارزیابی‌های روانشناختی فعالیت می‌کنند.

روانشناسان برای تشخیص و درمان مشکلات روانی و رفتاری از رویکردهای روانشناختی مانند گفت‌وگو درمانی، رفتاردرمانی شناختی (CBT)، و روانکاوی استفاده می‌کنند.

روانشناسان معمولاً دکتری روانشناسی (Ph.D یا Psy.D) دارند و شاخه‌های مختلفی را پوشش می‌دهند. برخی از این شاخه‌ها شامل روانشناسی بالینی، روانشناسی مشاوره‌ای، روانشناسی تحولی، روانشناسی صنعتی و سازمانی، و روانشناسی سلامت است.

شاخه‌های رشته روانشناسی

در ادامه، شاخه‌های اصلی روانشناسی توضیح داده شده‌اند:

روانشناسی بالینی

روانشناسی بالینی به ارزیابی و درمان اختلالات روانی و رفتاری می‌پردازد. روانشناسان بالینی معمولاً با افرادی که مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس، اختلالات شخصیتی و سایر اختلالات روانی دارند، کار می‌کنند. این شاخه شامل روان‌درمانی، ارزیابی‌های روانشناختی و ارائه راهکارهای درمانی است.

روانشناسی تحولی

این شاخه به مطالعه تغییرات و تحولات روانی و رفتاری افراد در طول عمر می‌پردازد، از دوران کودکی تا سالمندی. روانشناسان تحولی علاقه‌مند به فهم چگونگی رشد و توسعه ذهن، شناخت، هیجانات و رفتار در طول زندگی هستند.

روانشناسی صنعتی و سازمانی

روانشناسی صنعتی و سازمانی به بهبود بهره‌وری و سلامت روان کارکنان در محیط‌های کاری می‌پردازد. این شاخه شامل مطالعه رفتار کارکنان، افزایش رضایت شغلی، ارزیابی عملکرد و مدیریت تعارض‌ها در محیط کار است.

روانشناسی سلامت

روانشناسی سلامت به بررسی رابطه بین عوامل روانی و سلامت جسمانی می‌پردازد. روانشناسان این شاخه به موضوعاتی مانند استرس، عادات سالم، مقابله با بیماری‌های مزمن و بهبود کیفیت زندگی بیماران مشغول هستند.

روانشناسی تربیتی

این شاخه به مطالعه فرآیندهای یادگیری و روش‌های بهبود آموزش و پرورش می‌پردازد. روانشناسان تربیتی بر روی روش‌های آموزشی موثر، ارزیابی‌های تحصیلی، و چگونگی تأثیر عوامل روانشناختی بر یادگیری دانش‌آموزان تمرکز دارند.

روانشناسی اجتماعی

روانشناسی اجتماعی به مطالعه تعاملات افراد با دیگران و تأثیرات اجتماعی بر رفتار و تفکر انسان‌ها می‌پردازد. این شاخه موضوعاتی مانند هویت اجتماعی، نگرش‌ها، تعصبات، و نفوذ اجتماعی را بررسی می‌کند.

روانشناسی شناختی

روانشناسی شناختی به مطالعه فرآیندهای ذهنی مانند حافظه، تفکر، حل مسئله، زبان و ادراک می‌پردازد. روانشناسان شناختی به فهم چگونگی پردازش اطلاعات در ذهن و تأثیر این فرآیندها بر رفتار توجه دارند.

روانشناسی شخصیت

این شاخه به بررسی شخصیت انسان و تفاوت‌های فردی در رفتار و احساسات می‌پردازد. روانشناسان شخصیت به درک الگوهای پایدار رفتار و عوامل تأثیرگذار بر شکل‌گیری شخصیت علاقه‌مندند.

روانشناسی جنایی (حقوقی)

این شاخه به مطالعه رفتار جنایی و استفاده از اصول روانشناسی برای بررسی موضوعات قانونی و جنایی می‌پردازد. روانشناسان جنایی ممکن است با سیستم قضایی همکاری کنند و به تحلیل شخصیت مجرمان یا ارائه نظرات تخصصی در دادگاه کمک کنند.

مشاور کیست؟

مشاور، فردی است که به افراد کمک می‌کند تا با مسائل روزمره، مشکلات ارتباطی، استرس و مشکلات عاطفی کنار بیایند. 

مشاوران بیشتر به مسائل غیرپاتولوژیک و مشکلات روزمره مراجعان می‌پردازند و در بسیاری از مواقع به جای درمان اختلالات روانی، روی بهبود کیفیت زندگی، پیشگیری از مشکلات و توانمندسازی افراد تمرکز دارند.

مشاوران معمولاً در رشته‌هایی مانند مشاوره خانواده، مشاوره تحصیلی، مشاوره شغلی، و مشاوره ازدواج فعالیت می‌کنند و اغلب از رویکردهای مشاوره‌ای مانند مشاوره متمرکز بر راه‌حل، مشاوره متمرکز بر تغییرات شناختی و رفتاری، و مشاوره متمرکز بر هیجان استفاده می‌کنند. مشاوران معمولاً مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری در مشاوره دارند و از تکنیک‌های گفت‌وگو و برنامه‌ریزی شخصی بهره می‌برند.

شاخه‌های رشته‌ی مشاوره

مشاوره نیز مانند روانشناسی، یک رشته متنوع با شاخه‌های مختلف است که هر کدام به جنبه‌های متفاوتی از مشکلات و نیازهای افراد می‌پردازند. در ادامه، شاخه‌های اصلی مشاوره توضیح داده شده‌اند:

مشاوره خانواده و ازدواج

مشاوره خانواده و ازدواج به کمک به زوج‌ها و خانواده‌ها برای حل مشکلات ارتباطی و بهبود روابط خانوادگی می‌پردازد. مشاوران این شاخه به مسائل ارتباطی، مشکلات زناشویی، تعارضات خانوادگی، و حتی طلاق و جدایی کمک می‌کنند.

مشاوره تحصیلی

مشاوره تحصیلی به دانش‌آموزان و دانشجویان در مواجهه با چالش‌های آموزشی، انتخاب رشته، و بهبود عملکرد تحصیلی کمک می‌کند. مشاوران تحصیلی به افراد در تعیین اهداف تحصیلی و شغلی و ایجاد برنامه‌های آموزشی مناسب یاری می‌رسانند.

مشاوره شغلی

مشاوره شغلی به افراد کمک می‌کند تا مسیر شغلی مناسب خود را پیدا کنند، تصمیم‌گیری‌های شغلی موثری انجام دهند و با مشکلات مرتبط با کار مانند استرس شغلی و تغییرات حرفه‌ای کنار بیایند. مشاوران شغلی با ارزیابی علایق و توانایی‌های افراد، راهنمایی‌هایی در زمینه انتخاب شغل ارائه می‌دهند.

مشاوره سلامت روان

مشاوران سلامت روان به افرادی که با مشکلات روانی و عاطفی خفیف‌تر مانند اضطراب، افسردگی ملایم و مشکلات روزمره مواجه هستند، کمک می‌کنند. آنها بر ارتقای سلامت روان، مدیریت استرس، و تقویت مهارت‌های مقابله‌ای تمرکز دارند.

مشاوره کودک و نوجوان

مشاوره کودک و نوجوان به کودکان و نوجوانانی که با مشکلات رفتاری، تحصیلی، اجتماعی یا عاطفی مواجه هستند، کمک می‌کند. این شاخه به مسائل مرتبط با رشد و توسعه روانی در دوران کودکی و نوجوانی توجه دارد.

مشاوره توانبخشی

مشاوران توانبخشی به افرادی که دچار ناتوانی‌های جسمی یا ذهنی هستند کمک می‌کنند تا با چالش‌های زندگی خود کنار بیایند و مهارت‌های جدیدی برای افزایش استقلال و کیفیت زندگی خود بیاموزند. مشاوره توانبخشی می‌تواند شامل مشاوره شغلی، تحصیلی، و مسائل روانی مرتبط با ناتوانی باشد.

مشاوره اعتیاد

مشاوره اعتیاد به افرادی که با مشکلات مرتبط با سوء مصرف مواد مخدر، الکل، یا دیگر اعتیادها مواجه هستند کمک می‌کند. مشاوران این شاخه به شناسایی و درمان اعتیاد، مدیریت ترک، و حمایت از افراد در طول فرایند بهبودی کمک می‌کنند.

مشاوره تراژدی و بحران

مشاوران تراژدی و بحران به افرادی که در شرایط بحرانی مانند از دست دادن عزیزان، تجربه تراژدی‌های ناگهانی، یا وقوع حوادث ناگوار قرار دارند کمک می‌کنند. این نوع مشاوره متمرکز بر حمایت از افراد برای مقابله با شوک‌ها و بازسازی زندگی پس از بحران است.

تفاوت بین روانپزشک و روانشناس

تحصیلات و مدرک:

روانپزشکان پزشک هستند و مدرک پزشکی (M.D یا D.O) دارند، در حالی که روانشناسان مدرک دکتری در روانشناسی (Ph.D یا Psy.D) دارند. روانپزشکان مجاز به تجویز دارو هستند، اما روانشناسان نمی‌توانند دارو تجویز کنند و بیشتر روی روش‌های درمانی غیر دارویی تمرکز دارند.

حیطه کار:

روانپزشکان به طور عمده با موارد شدیدتر و بالینی‌تر مانند اسکیزوفرنی، اختلالات دوقطبی و افسردگی شدید سروکار دارند، در حالی که روانشناسان می‌توانند طیف وسیع‌تری از مسائل را از جمله اضطراب، استرس و مشکلات بین‌فردی درمان کنند.

درمان:

روانپزشکان بیشتر از دارو برای درمان استفاده می‌کنند، در حالی که روانشناسان از روش‌های گفت‌وگو درمانی و تکنیک‌های روان‌درمانی بهره می‌برند.

تفاوت بین روانشناس و مشاور

سطح تخصص:

روانشناسان معمولاً با مسائل پیچیده‌تری مانند اختلالات روانی شدید و مزمن مانند افسردگی، اضطراب شدید و اختلالات شخصیت سروکار دارند، در حالی که مشاوران بیشتر بر مشکلات روزمره زندگی، تصمیم‌گیری‌های مهم، و مسائل فردی متمرکز هستند.

روش‌های درمانی:

روانشناسان از طیف وسیعی از روش‌های علمی و پژوهشی برای درمان استفاده می‌کنند، از جمله آزمون‌های روانشناختی و روان‌درمانی‌های پیچیده. مشاوران بیشتر از رویکردهای ساده‌تر و عملی‌تر مانند مشاوره‌های کوتاه‌مدت و هدفمند بهره می‌برند.

تعامل با مراجع:

روانشناسان به عنوان درمانگران بلندمدت با مراجعین خود کار می‌کنند، در حالی که مشاوران بیشتر به صورت کوتاه‌مدت و در جلسات محدود به مراجعین کمک می‌کنند تا به مشکلات فوری خود رسیدگی کنند.

تفاوت بین روانپزشک و مشاور

تخصص پزشکی:

روانپزشکان دارای مدرک پزشکی هستند و تخصص در درمان دارویی اختلالات روانی دارند. در مقابل، مشاوران به دارو درمانی نمی‌پردازند و بر مهارت‌های حل مسئله، تصمیم‌گیری و بهبود روابط تمرکز می‌کنند.

نوع مداخله:

روانپزشکان معمولاً برای درمان اختلالات شدید روانی و عاطفی مانند اختلالات خلقی و اضطرابی دارو تجویز می‌کنند، اما مشاوران بیشتر به مسائل معمولی زندگی مانند مشکلات خانوادگی، روابط و شغل می‌پردازند.

شباهت‌ها

• هر سه حرفه به بهبود سلامت روان و بهزیستی افراد کمک می‌کنند.
• هر سه از گفت‌وگو و تعامل با مراجعین به عنوان بخش اساسی کار خود استفاده می‌کنند.
• هم روانشناسان، هم مشاوران، و هم روانپزشکان با توجه به نیاز مراجعین، به روش‌های مختلف درمانی و مشاوره‌ای مراجعه می‌کنند.

نتیجه‌گیری

تفاوت‌های بین روانپزشک، روانشناس و مشاور به تحصیلات، نوع تخصص و روش‌های درمانی آنها بازمی‌گردد. روانپزشکان با استفاده از دارو و مداخلات پزشکی اختلالات روانی شدید را درمان می‌کنند، روانشناسان از روش‌های علمی روان‌درمانی برای درمان استفاده می‌کنند، و مشاوران بیشتر به حل مسائل روزمره و کمک به بهبود روابط و کیفیت زندگی می‌پردازند. با این حال، هر سه حرفه هدف مشترکی دارند: ارتقای سلامت روان افراد.