تفاوت بیش فعالی و نقص توجه کودکان با بزرگسالان

با مشاهده تیتر فوق احتمالا بسیاری از ما متعجب خواهیم شد که مگر مشکل بیش فعالی و نقص توجه تنها برای کودکان نیست؟ همان کودکان به ظاهر شیطان و حرف گوش نکنی که یک لحظه آرام و قرار ندارند! خب پس کاملا متعجب شوید و بدانید که خیر اینطور نیست. اختلال بیش فعالی و نقص توجه یک نسخه بزرگسال هم دارد که با عنوان ADHD بزرگسال شناخته می‌شود.

پیشتر در مقاله‌ی همه چیز درباره بیش فعالی و نقص توجه که در سایت تخصصی psyteama.ir منتشر شد به توصیف جزئیات اختلال ADHA پرداختیم و اشاره نمودیم که اگرچه این اختلال به عنوان یک مشکل روانشناختی در کودکان شهرت یافته اما بیش فعال بودن و نقص توجه در بزرگسالان نیز امکان بروز و شدت یافتن دارد. بر همین اساس در محتوای پیش رو به دنبال بررسی تفاوت ADHD بزرگسال با کودک هستیم. 

نقص توجه و بیش فعالی در بزرگسالان

خب بگذارید یک بار دیگر خیلی خلاصه علائم اصلی بیش فعال بودن همراه با نقص توجه را مرور کنیم. این علائم و نشانه ها در سه دسته اصلی جای می‌گیرند: بیش فعال بودن، نقص در توجه یا کمبود توجه و تکانشگری. 

توجه داشته باشید که هر کودک یا بزرگسالی با تشخیص ADHD ضرورتا ناکارآمدی در این سه سطح را به طور همزمان و با یک شدت نشان تجربه نمی‌کند چرا که افزایش سن و ورود به هر یک از مراحل مختلف زندگی از کودکی تا بزرگسالی با تغییراتی در نحوه و میزان بروز علائم همراه است. 

متاسفانه عوارض ناشی از کمبود توجه همراه با بیش فعال بودن در بزرگسالان به اندازه جامعه کودکان مورد بررسی قرار نگرفته و همین کاستی موجب شده تا بسیاری از بزرگسالان مبتلا به ADHD تا مدت‌ها با علائم آن کلنجار رفته و متوجه نشوند که به این اختلال مبتلا هستند. 

علاوه بر اینکه علائم بیش فعالی در بزرگسالان تا حدودی با نمود بیرونی این اختلال در کودکان متفاوت است، این دو در معیارهای تشخیصی نیز کمی تفاوت دارند.

برای مثال حد نصاب لازم برای این تشخیص گذاری در کودکان وجود حداقل شش مورد از علائم بیش فعال بودن و تکانشگری است در حالی که یک بزرگسال تنها با وجود پنج علامت از کل علائم می‌توان تشخیص ADHD بگیرد.

نکته بسیار مهم این است که اختلال کمبود توجه و بیش فعالی در بزرگسالان برخلاف اختلالات خلقی، اکتسابی نیست. بنابراین ADHD بزرگسال یک اختلال رشدی است که از دوران کودکی آغاز شده و در صورت درمان صحیح و به موقع ترکش های خود را تا بزرگسالی نیز بر روان و جسم فرد بر جای می‌گذارد.

 بر همین اساس فردی با تشخیص بیش فعالی بزرگسال در سال‌های جوانی باید بخشی از علائم را قبل از 12 سالگی تجربه کرده باشد. می‌خواهیم بگوییم کمتر پیش می‌آید که شما دوران مدرسه و دانشگاه یک فرد مشکوک به ADHD بزرگسال را کند و کاو کنید و ردپایی از این روان بی‌قرار و تکانشگر را در پرونده او نبینید. احتمالا در حال حاضر نیز اوضاع در محل کار او چندان بر وفق مراد نیست؛ نه برای خودش و نه برای اطرافیان!

تفاوت علائم بیش فعالی و نقص توجه در کودکان با بزرگسالان

نشانه‌های ADHD بزرگسال را می‌تواند در دو دسته اصلی طبقه بندی کرد:

علائم کمبود توجه

علائم تکانشگری و فعالیت زیاد

بر اساس مشاهدات روانشناسان، مصداق‌های خلقی و رفتاری پرتکرار در هر یک از این دسته‌ها عبارتند از:

• مشکل در تمرکز بر روی وظایفی که روزمره و روتین هستند
• بیزاری و احتناب شدید از انجام کارهایی که مستلزم تمرکز ذهنی برای طولانی مدت هستند. مانند: نوشتن گزارش، بررسی جزئیات مدارک، حسابرسی و ...
• تکرار گم کردن و جا گذاشتن چیزهایی مانند کیف پول، دسته کلید و ...
• بی دقتی‌های پرتکرار به دلیل توجه توجه به جزئیات
• به اتمام نرساندن تکالیف پیش از اقدام برای شروع یک مسئولیت جدید
• ضعف در مهارت سازماندهی و مدیریت زمان
• احساس بی‌قراری مداوم
• پرحرفی و عدم تمرکز برای شنیدن صحبت‌های طرف مقابل
• و......

دقت داشته باشید که موارد ذکر شده تنها برخی از شایع‌ترین نشانه‌های رفتاری و عملکردی در افرادی با مشکل بیش فعالی هستند اما اینطور نیست که بتوان هر کسی با تعدادی از این نشانه‌ها را یک ADHD بزرگسال نامید. برای مثال فردی که به دلیل درگیری با اختلال استرس پس از سانحه یا اضطراب فراگیر دچار کمبود حواس شده و مدام وسایل شخصی خود را گم می‌کند نباید با یک ADHD بزرگسال اشتباه گرفته شود. 

بنابراین شناسایی علائم و تشخیص گذاری اختلال نقص توجه و بیش فعالی در بزرگسالان و کودکان نیاز به دانش تخصصی داشته و مستلزم آموزشی گام به گام می‌باشد. 

بر همین اساس و با تاکید بر رسالت آموزش توسط فرد متخصص، مجموعه سایتیما با همکاری دکتر کامبیز کامکاری، دوره آفلاین ارزیابی اختلال نقص توجه، بیش فعالی را تهیه نموده و در دسترس متخصصان حوزه سلامت و بهداشت روان قرار داده است. 

منبع علمی راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی DSM-5 ملاک‌های تشخیص این اختلال در بزرگسال یعنی افراد بالای 17 سال را اینگونه برشمرده است:

• وجود حداقل پنج علامت از دسته علائم کمبود توجه برای مدت بیش از 6 ماه
• وجود حداقل پنج علامت بیش فعال بودن و تکانشگری برای مدت بیش از 6 ماه
• تجربه بخشی از علائم قبل از 12 سالگی
• وجود علائم در دو یا چند موقعیت مختلف مانند خانه، محل کار یا تحصیل و ....
• ایجاد ناکارآمدی در زندگی روزمره یا کاهش توانایی عملکرد در محل کار و محیط‌های اجتماعی
• عدم تناسب برخی از رفتارها با سن و سطح رشد فرد بزرگسال
• عدم وجود دلایل جسمی و روانی دیگر که بتوانند موجب بروز این علائم شوند

بگذارید به زبان ساده برایتان بگوییم: 

یک ADHD بزرگسال مرد یا زنی است که با یک اختلال رشدی عصبی دست و پنجه نرم می‌کند که به احتمال زیاد از کودکی او به جا مانده است. این بزرگسال بی‌قرار گاهی احساس غرق شدن در حجمی بی‌پایان از بی‌قراری را تجربه می کند که کوله‌باری از وظایف انجام داده نشده یا نیمه کاره پشت سر دارد. همسر بیش فعال شما ممکن است بیش از شش ماه در یک شغل طاقت نیاورده و تمرکز کردن را امری طاقت فرسا بداند.

مقایسه علائم بیش فعالی کودکان با بزرگسالان

اختلال بیش فعالی و نقص توجه را می‌توان اختلالی مشترک در کودکان و بزرگسالان دانست اما نمود بیرونی این عارضه می تواند با توجه به سن فرد متفاوت باشد. خوب است که نگاهی کوتاه به این تفاوت‌ها داشته باشیم تا به درک درست‌تری از تعریف ADHD بزرگسال برسیم.

در حوزه بیش فعال بودن، یک کودک بیش فعال را معمولا در حال دویدن و بالا رفتن از در و دیوار خواهید دید به طوری که یک ساعت نشستن در کلاس درس برای او با رنج یک سال زندانی شدن در سلول انفرادی برابری می‌کند. در بزرگسالی این بیش فعال بودن را احتمالا به شکل یک بی قراری در رابطه و فعالیت‌های روزمره مشاهده خواهید کرد. 

برای مثال یک ADHD بزرگسال احتمالا حتی از انجام تفریحاتی مانند سینما رفتن که به نشستن طولانی مدت نیاز دارد، چندان لذت نخواهد برد. 

بی‌توجهی را می‌توان فصل مشترک بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و بزرگسالان دانست. یک فرد با مشکل کمبود توجه چه کودک باشد چه بزرگسال، در انجام کارهایی که به دقت و توجه بالا نیاز دارد عملکرد مطلوبی نداشته و به سختی می‌تواند کاری را که آغاز کرده تا مدت زمان تعیین شده به خوبی به پایان برساند. 

در اینجا مجدد تاکید می‌کنیم که برای مثال اهمال کاری را نباید با این علامت اشتباه گرفت و تشخیص اختلال ADHD بزرگسال یا کودک باید حتما توسط یک فرد متخصص و آموزش دده انجام شود.

پس از نقص توجه و بیش فعال بودن، باید سراغ آخرین حوزه یعنی تکانشگری برویم. تکانشگری کودکان معمولا در مدرسه به صورت صحبت کردن خارج از نوبت و بدون اجازه، عدم انتظار در نوبت و هیجانی عمل کردن، بدون در نظر گرفتن عواقب و خطرات تجربه می‌شود. اگر والدین یک کودک بیش فعال هستید احتمالا مدرسه شما را تا کنون حداقل یکبار به دلیل انجام این اعمال خطرناک فرزندتان فراخوانده است. 

این تکانشگری در بزرگسالی معمولا در روابط اجتماعی و به ویژه شغلی فرد به خوبی نمایان است. بزرگسالان تکانشگر معمولا جلسات کاری را خوب پیش نمی‌برند زیرا نشستن و توجه به سایر افراد حاضر در جلسه برای آن‌ها دشوار است به طوری که ناخواسته وسط حرف دیگران می‌پرند و یا رفتارهایی خارج از الگوی رسمی در پیش می  گیرند. رانندگی پرخطر نیز یکی از رفتارهای شایع تکانشی ADHD بزرگسال است.

بیش فعالی و نقص توجه در نوجوانان

 در این میان نباید از دوره بسیار حساس نوجوانی غفلت کنیم. نوجوانی را شاید بتوان پرچالش‌ترین دوره زندگی یک شخص با اختلال نقص توجه و بیش فعالی دانست چرا که با ورود به این مرحله فرد دیگر آن عدم آگاهی یا به اصطلاح بی‌خیالی و بی مسئولیتی دوران کودکی را نداشته و به دنبال یافتن جایگاه و مقبولیت اجتماعی خود در جمع‌های خانوادگی و دوستانه است.

علائم کمبود توجه و بیش فعال بودن که در کودکی به آن توجه نشده یا از نگاه والدین و مربیان دور مانده، در نوجوانی معمولا از زمانی به شکل پرفشار خود را نشان می‌دهد که توقع از نوجوان برای سازماندهی تکالیف، مدیریت زمان، مسئولیت‌پذیری و مشارکت در مسئولیت‌های دوره بزرگسالی آغاز می‌شود.

در این سن با توجه به ویژگی‌های دوران بلوغ و تلاش نوجوان برای رسیدن به استقلال، عدم توجه به موقع و صحیح به نشانه‌های حوزه‌های ADHD، به ویژه عدم نظارت و مدیریت حوزه تکانشگری، می‌تواند پیامدهای منفی جبران ناپذیری مانند درگیر شدن نوجوان با اعتیاد، رفتارهای جنسی پرخطر، عضویت در باندهای سازمان یافته، دعوا همراه با زد و خورد و .... را به همراه داشته باشد.

درمان بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و بزرگسالان

بسیاری از روانشناسان و روانپزشکان بر این باور هستند که اگرچه تشخیص‌گذاری صحیح و به موقع در اختلال ADHD اهمیت بسیار زیادی دارد اما در مسیر درمان بیش از آنکه بر اسم اختلال تاکید شود باید کمک به بیمار برای تطبیق با شرایط موجود و مدیریت علائم مورد توجه و تاکید قرار گیرد. 

درمان اختلال بیش فعالی و نقص توجه در کودکان و بزرگسالان تا حدودی یکسان است. آن بخشی که تفاوت دارد به الگوهای اصلاح رفتاری و میزان دخالت و مشارکت والدین و معلمان مدرسه در درمان کودکان و نوجوانان باز می‌گردد. اینطور می‌توان گفت که تفاوت درمان ADHD بزرگسال با کودک در نحوه اجرای پروتکل درمان است.

سخن پایانی

علی رغم تمام توضیحاتی که بر مبنای پژوهش‌های علمی صورت گرفته حول تفاوت بیش فعالی و نقص توجه کودکان با بزرگسالان صورت گرفته است همچنان این مورد در زمره اختلالاتی قرار دارد که تشخیص آن به راحتی میسر نیست. به یاد داشته باشید که کلید طلایی یک تشخیص خوب توانایی در مشاهده تمام علائم و نشانه‌ها در کنار یکدیگر است چرا که بسیاری از علائمی که پیشتر به آن‌ها اشاره شد ممکن است توسط یک فرد بدون اختلال نیز به صورت گذرا مشاهده شود.

یک بزرگسال بیش فعال همراه با نقص توجه کسی است که مجموعه‌ای از این اعمال و رفتار را به صورت یک انتخاب غیر آگاهانه بروز داده و در صورت عدم درمان قادر به خودداری یا تغییر نخواهد بود. بنابراین بسیار حائز اهمیت است که تشخیص‌گذاری این اختلال حتما توسط یک متخصص حوزه سلامت روان که به خوبی با ADHD آشناست، صورت گیرد.

برای این منظور مجموعه روانشناسی سایتیما با همکاری دکتر کامبیز کامکاری، دوره کاملی از آموزش شناسایی اختلال نقص توجه، بیش فعالی را تدوین نموده و به صورت آفلاین در اختیار دانشجویان رشته روانشناسی و همکارانی که تمایل دارند دانش خود را در خصوص این اختلال افزایش دهند، قرار می‌دهد. 

برای متخصص شدن کافیست با ما در این مجموعه همراه باشید! 

نویسنده:
مهسا رسولی | روانشناس