همه چیز در مورد بازی‌درمانی و تکنیک‌های بازی‌درمانی

بازی فعالیت مرکزی منحصر به فرد دوران کودکی و منبع اصلی رشد شناختی، هیجانی و اجتماعی کودکان است. از آنجایی که بازی زبان کودک است، راهی را برای کودکان فراهم می کند تا تجربیات دردسرساز خود را از طریق یک فرآیند درمانی طبیعی بیان کنند. بازی نه تنها رشد و رفاه انسان را تقویت می کند، بلکه یک نیروی شفابخش قدرتمند برای غلبه بر آسیب شناسی روانی است. 

قابل ذکر است که کاهش چشمگیر بازی آزادانه کودکان، به ویژه بازی در فضای باز، طی قرن گذشته با افزایش افسردگی و اضطراب دوران کودکی همراه بوده است.

قدرت‌های درمانی بازی

عوامل تغییر خاص در بازی تأثیر بازی درمانی را در آغاز، تسهیل یا تقویت می‌کنند. از اینها به عنوان قدرت‌های درمانی بازی یاد می شود. شفر و دروز (۲۰۱۴) بر اساس مروری بر ادبیات و تجربه بالینی، ۲۰ قدرت درمانی اصلی بازی را شناسایی کردند که به چهار دسته تقسیم می شوند:

تسهیل ارتباط:

ابراز خود، دسترسی به ناخودآگاه، آموزش مستقیم، آموزش غیر مستقیم

سلامت هیجانی را تقویت می‌کند:

تخلیه هیجانی، پالایش روانی، بی‌اعتنایی، احساسات مثبت، ترس‌های متضاد، تلقیح استرس، مدیریت استرس

توانمندی‌های  فردی را افزایش می‌دهد:

حل خلاقانه مسئله، تاب آوری، رشد اخلاقی، خودتنظیمی، عزت نفس

روابط اجتماعی را تقویت می‌کند:

رابطه درمانی، دلبستگی، شایستگی اجتماعی، همدلی، پیوندجویی

بازی‌درمانی چیست؟

انجمن بازی درمانی آمریکا بازی درمانی را اینگونه تعریف می‌کنند:

بازی‌درمانی استفاده سیستماتیک از یک مدل نظری برای ایجاد یک فرآیند بین فردی است که در آن بازی درمانگران آموزش دیده از قدرت های درمانی بازی برای کمک به مراجعان برای پیشگیری یا حل مشکلات روانی اجتماعی استفاده می‌کنند.

بازی‌درمانی یک شکل منحصر به فرد و به سرعت در حال گسترش از درمان سلامت روان است. اگرچه در درجه اول برای کودکان اعمال می شود، اما در نوجوانان و بزرگسالان نیز مؤثر است.

بازی درمانی برای چندین دهه درمان انتخابی برای کودکان بوده است. درک دقیق از نحوه عملکرد بازی درمانی برای ایجاد تغییر شامل بررسی عوامل درمانی است که برای ایجاد اثر درمانی و تأثیرگذاری بر تغییر عمل می کنند.

آنها انتزاع میانی بین نظریه ها و تکنیک های انضمامی را نشان می دهند. نظریه های انسان گرایانه و روان پویشی و نیز نظریه های شناختی رفتاری، بالاترین سطح انتزاع را تشکیل می دهند. آنها چارچوبی برای درک منشاء و درمان رفتارهای مشکل ساز ارائه می دهند. عوامل درمانی، سطح میانی انتزاع، به راهبردهای بالینی خاصی اشاره دارد - به عنوان مثال، پالایش روانی، شرایط متقابل و مدیریت احتمالی برای به دست آوردن تغییر مطلوب در رفتار ناکارآمد مراجع.

تکنیک‌ها یا روش‌ها پایین‌ترین سطح انتزاع هستند. آنها رویه‌های بالینی قابل مشاهده هستند که برای اجرای فاکتورهای درمانی طراحی شده اند - به عنوان مثال، شن‌بازی، عروسک‌بازی، عروسک‌گردانی و داستان‌سرایی.

از زمانی که بازی درمانی در نیمه اول قرن بیستم توسعه یافت، حوزه های نظری مختلف اجازه داده اند از رویکردهای متنوع و مبانی نظری متعدد (مانند مراجع محور، یونگ، روان پویشی، آدلری، شناختی رفتاری و یا دلبستگی) در طول بازی استفاده شود. 

از آنجایی که هیچ یک از نظریه‌های بازی درمانی به طور یکسان در مورد همه اختلالات روان‌شناختی مختلف جوانان مؤثر نبوده است، بازی‌درمانگران تجویزی از هر دو نظریه بازی‌درمانی دستوری و غیردستوری، مداخله‌ای را انتخاب می‌کنند که از حمایت تجربی قوی برای مشکل ارائه‌شده خاص مراجع برخوردار باشد. سپس درمانگران بر اساس نقاط قوت، محدودیت‌ها، وضعیت رشد و ترجیحات مراجع، آن را در صورت نیاز برای هر مراجع اصلاح می‌کنند. 

هدف اساسی روان درمانی تجویزی، تطبیق مداخله با مشکل ارائه شده و ویژگی‌های شخصی مراجع است.

در تدوین یک برنامه درمانی، رواندرمانگران تجویزی به دنبال پاسخ به سوال گوردون پل  هستند که "چه درمانی، توسط چه کسی، برای این فرد، با آن مشکل خاص، با کدام مجموعه شرایط، و چگونه به وجود می‌آید؟" بنابراین، درمان به جای تمرکز بر ترجیحات شخصی درمانگر، واقعاً مراجع محور است.

مطالعات تحقیقاتی متعددی برای ایجاد بازی‌درمانی به عنوان یک مداخله با حمایت تجربی برای طیف وسیعی از اختلالات دوران کودکی، از جمله مشکلات درونی، برونی سازی، و رشدی آغاز شده است. مطالعات دیگر راه‌هایی را که فرهنگ بر اثربخشی بازی‌درمانی تأثیر می‌گذارد، بررسی کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که می‌تواند با کودکان با فرهنگ‌های مختلف موفق باشد. 

درست مانند حوزه وسیع‌تر روان‌درمانی، حوزه بازی‌درمانی به تدریج از درمان‌های خاص مدل به مدل‌های یکپارچه‌تر و تجویزی‌تر تغییر می‌کند. این مدل‌ها بیشتر بر روش‌های چندوجهی ارزیابی نیازهای کودکان، تطبیق این نیازها با مداخلات مبتنی بر درک مکانیسم‌های درمانی رایج در اکثر مدل‌های کودک درمانی و عواملی که رابطه درمانی را ایجاد و حفظ می‌کنند، تمرکز می‌کنند. 

از طریق رویکرد تجویزی به بازی درمانی، درمانگران می توانند یک یا چند جهت گیری نظری داشته باشند که از طریق آن، مداخلات را متناسب با مشکل ارائه شده و ترجیحات شخصی مراجع انجام دهند.

تکنیک‌های بازی درمانی

شن درمانی:

شن درمانی یک شیوه درمانی است که با استفاده از شن و سینی شن بازی می‌شود. در این شیوه درمانی، فرد به جای استفاده از کلام، از بکارگیری اشیاء و فیگورهای کوچک درون سینی شن به عنوان نمادهای بصری استفاده می‌کند تا تجربیات، احساسات و فرآیندهای درونی خود را نشان دهد و با آن‌ها کار کند.

در جلسات شن درمانی، فرد به طور آرام و بدون استرس، انتخاب می‌کند که کدام اشیاء و فیگورها را در سینی شن قرار دهد و در نهایت به نحوی که این اشیاء نشان دهنده تجربیات و احساساتش هستند، آن‌ها را در سینی شن بچیند. 

این شیوه درمانی به فرد کمک می‌کند تا بهتر بفهمد و تجربه کند که چه رویدادهایی در زندگی‌اش اتفاق می‌افتد و چطور با این تجربیات درونی خود می‌تواند مقابله کند.

از جمله کاربردهای شن درمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کمک به مدیریت اضطراب، استرس و افسردگی
• بهبود خودآگاهی و خودشناسی
• تسهیل در برقراری ارتباط با خود و دیگران
• کمک به مدیریت ترس‌ها و فوبیاها
• کمک به بهبود روابط شخصی و خانوادگی
• کمک به مدیریت درد و بیماری‌های مزمن
• کمک به مدیریت خشم و عصبانیت

عروسک درمانی:

عروسک بازی به عنوان یک شیوه درمانی، شامل استفاده از عروسک‌ها و فیگورهای مرتبط برای کودکان است. در این شیوه درمانی، کودکان با این عروسک‌ها و فیگورها بازی می‌کنند و در طی بازی، تجربیات خود را بازتاب می‌دهند، مسائل خود را بیان می‌کنند و به حل مشکلاتشان کمک می‌کنند.

بازی با عروسک درمانی می‌تواند در درمان کودکانی که دچار مشکلاتی همچون اضطراب، افسردگی، ترس، اختلالات رفتاری و ارتباطی، مشکلات خانوادگی و غیره هستند، مفید باشد. 

در این شیوه درمانی، کودکان به کمک یک مشاور، به وسیله بازی و ارتباط با عروسک‌ها، مسائل خود را بیان می‌کنند و هیجاناتشان را بیان می‌کنند. بدین ترتیب، این شیوه درمانی به کودکان کمک می‌کند تا احساسات و تجربیات خود را درک کنند و به طور موثر با آن‌ها کار کنند.

با استفاده از عروسک درمانی، کودکان می‌توانند:

• برای مدیریت اضطراب و ترس‌ها خود، به وسیله بازی و ارتباط با عروسک‌ها به آن‌ها پرداخته و از آن‌ها حمایت بگیرند.
• با استفاده از عروسک‌ها، روابط خود را با خانواده و دوستان بهتر درک کنند و بهبود بخشند.
• به وسیله بازی و ارتباط با عروسک‌ها، مسائل خود را بیان کنند و در فرآیند درمان با کار کردن با آن‌ها برای حل مشکلاتشان بهره بگیرند.

نقاشی درمانی:

نقاشی درمانی یک شیوه درمانی است که برای افرادی که با مشکلات روانی مواجه هستند، طراحی شده است. در این شیوه درمانی، فرد با استفاده از نقاشی و رنگ‌ها، احساسات، تجربیات و ایده‌های خود را بیان می‌کند و بهبود درمانی و رشد شخصی خود را تسهیل می‌کند.

نقاشی درمانی به عنوان یک شیوه درمانی تجسمی به فرد کمک می‌کند تا درک بهتری از خود، محیط پیرامون و احساسات خود پیدا کند. فرد در این شیوه درمانی به روشی غیرکلامی، احساسات و تجربیات خود را از طریق رنگ‌ها و نقاشی‌های خود به بیان می‌رساند و با توجه به نقاط قوت و ضعف خود، بهبود می‌یابد.

نقاشی درمانی برای افرادی که با مشکلات اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن، اختلالات خواب، اختلالات خشم و سایر مشکلات روانی مواجه هستند، مفید است.

بازی درمانی نقاشی به فرد کمک می‌کند تا با آسودگی درونی، احساس شادی و خلاقیت، درک بهتری از خود، محیط پیرامون و ارتباطات خود با دیگران داشته باشد

بازی درمانی حسی:

بازی درمانی حسی، یک شیوه درمانی است که برای کودکان و نوجوانان با نیازهای حسی خاص طراحی شده است. در این شیوه درمانی، با استفاده از بازی‌های حسی و محرک‌هایی مانند شن، آب، گل، خاک، آجر، مواد لطیف و سفت و غیره، کودکان و نوجوانان با تمرکز بر تجربه حسی، به ارتباط با محیط پیرامون خود می‌پردازند. 

این شیوه درمانی به کودکان کمک می‌کند تا احساسات و تجربیات خود را با استفاده از تمرکز بر حس و واکنش به محیط پیرامون خود بیان کنند و از طریق بازی با مواد مختلف، ارتباط با احساسات خود را بهبود بخشند. این شیوه درمانی به عنوان یک روش تسکین‌دهنده، برای کودکان با مشکلات اضطراب، خشم، اختلالات حسی و سایر مشکلات رفتاری مفید است.

هدف اصلی از  بازی درمانی حسی، بهبود کیفیت زندگی کودکان و نوجوانان است که با مشکلات حسی دست و پنجه نرم می‌کنند. این شیوه درمانی به کودکان کمک می‌کند تا بیشتر با توجه به نیازهای حسی خود با محیط پیرامون خود ارتباط برقرار کنند و درک بهتری از خود، دیگران و دنیای اطراف خود پیدا کنند.

موسیقی درمانی:

موسیقی درمانی یک روش درمانی نامتمرکز است که برای بهبود روحیه، افزایش سلامت روانی، کاهش استرس و افزایش کیفیت زندگی افراد استفاده می‌شود. در این روش درمانی، موسیقی به عنوان یک وسیله‌ی ارتباطی، به فرد کمک می‌کند که با خود و دیگران بهتر آشنا شود و ارتباطات خود را تقویت کند.

در موسیقی درمانی، موسیقی به عنوان یک وسیله‌ی درمانی برای افرادی استفاده می‌شود که با مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، استرس، اختلالات خواب و سایر مشکلات مشابه مواجه هستند.

موسیقی درمانی به شکل فردی یا گروهی قابل اجرا است و شامل استفاده از سازهای مختلفی مانند پیانو، ویولن، گیتار و سایر سازهای موسیقی می‌شود.

موسیقی درمانی می‌تواند به فرد کمک کند تا احساسات خود را بهبود بخشد، خشم و استرس خود را کاهش دهد، احساس آرامش و آرامش درونی را تجربه کند و درک بهتری از خود و دیگران داشته باشد. 

این روش درمانی ممکن است به صورت تکنیکی به همراه روش‌های دیگر درمانی نیز استفاده شود و بهبود و تسهیل درمان را فراهم می‌کند.

بازی‌های شناختی:

بازی درمانی شناختی یک روش درمانی است که از بازی‌ها و فعالیت‌های شناختی به منظور بهبود عملکرد شناختی و توانایی‌های هوشی استفاده می‌کند. این روش درمانی بر اساس تئوری‌های شناختی و نظریه‌های آموزشی ساخته شده است.

بازی درمانی شناختی می‌تواند شامل فعالیت‌هایی مانند بازی‌های ریاضی، بازی های حل مسئله، بازی‌های حافظه و بازی‌های توجه و تمرکز باشد.

این بازی ها به عنوان ابزاری برای بهبود توانایی‌های شناختی و تمرکز فرد در زمینه‌هایی مانند حل مسئله، ارتباط بین علائم و علت، بهبود حافظه و توجه، ارتقاء تصمیم‌گیری و تفکر منطقی استفاده می‌شوند.

بازی درمانی شناختی به عنوان یک روش درمانی به صورت فردی یا گروهی استفاده می‌شود. این روش درمانی برای افرادی که با مشکلاتی مانند ناتوانی در حل مسئله، اختلال در توجه و تمرکز، اختلالات حافظه و مشکلات دیگر مواجه هستند، مفید است.

در این روش درمانی، فرد به کمک فعالیت‌های شناختی و بازی ها، مهارت های شناختی خود را تقویت کرده و بهبود می‌بخشد.

به عنوان درمانگر چگونه تکنیک‌های بازی‌درمانی را یاد بگیریم؟

شما می‌توانید با تهیه‌ی درمان آفلاین آموزش بازی درمانی با تدریس دکتر کامبیز کامکاری، بر تکنیک‌های بازی‌درمانی احاطه پیدا کنید.